„მსხვერპლის სულელური პოზიდან უნდა გამოვიდეთ, დიახ, მე მეკითხებიან, მე ვარ სახელმწიფო, მე რიგითმა მოქალაქემ უნდა გადავწყვიტო, როგორი იქნება ჩემი ქვეყნის მომავალი“ 

myrights.ge

რა შთაბეჭდილებას ტოვებს საქართველოში ჩატარებული არჩევნები, საზოგადოება რატომ უშვებდა თუ უშვებს კენჭისყრის გაყალბებას, რამდენად გაცნობიერებული აქვთ სხვადახვა თაობის წარმომადგენლებს საარჩევნო ურნასთან მისვლის აუცილებლობა, რამდენად სწორ არჩევენს აკეთებენ საქართველოს მოქალაქეები არჩევნებზე, რა ფაქტორები ხელს შეუწყობს ამ განვითარების პროცესს, რამდენად ასრულებს ამ კონტექსტში ქართული პოლიტიკური ელიტა, მათ შორის წინასაარჩევნოდ გაცემულ დაპირებებს, რატომ არ არის სათანადო კავშირი პოლიტიკურ ელიტასა და საზოგადოებას შორის, რა არჩევანის წინაშე დგას დღეს ქართული საზოგადოება, რომ წინ, პროგრესის გზით იაროს?

ამ პრობლემატიკაზე, “ქრონიკა პლუსი” მამარდაშვილის ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის დამფუძნებელს, ფსიქოლოგ ნონა ხიდეშელს ესაუბრება.

- ეს ჩვენი რეალობაა და დღეს არჩევნები წყვეტს ძალიან ბევრ რამეს. კომიკური დამოკიდებულება მაქვს იმ მხრივ, რომ ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში არჩევნები ამ ქვეყანაში არაფრისმთქმელი მოვლენა იყო. რეალურად, ტოტალურ გაყალბებებს ჰქონდა ადგილი და ამას ყველა საკუთარი თვალით ვხედავდით. ესეც ჩვენი ცნობიერებიდან ამოზრდილი რეალობაა. შეგნებულად არ ვამბობ, რომ რომელიმე ხელისუფლება აყალბებდა არჩევნებს, რადგან მიმაჩნია, რომ ამ ყველაფერს ჩვენი საზოგადოება და ცნობიერება, ჩვენივე სოციუმი აყალბებს. 

მე, როგორც რიგით მოაქალაქეს, ფსიქოლოგსა თუ მოაზროვნეს კომიკური დამოკიდებულება სწორედ ამის გამო მაქვს. მაგრამ ქვეყანა სხვანაირად ვერ ვითარდება, ჩვენ დემოკრატიული გზით უნდა განვვითარდეთ და ამ ყველაფერს გარკვეული დრო უნდა. ამიტომ მიმაჩნია, რომ არჩევნებზე წასვლა თითოეული მოქალაქის უდიდესი პასუხისმგებლობაა.

- საზოგადოება რატომ უშვებდა თუ უშვებს არჩევნების გაყალბებას, ასეთი დამოკიდებულების მიზეზს რაში ხედავთ?

- ჩვენ მაინც პოსტსაბჭოთა საზოგადოება ვართ. ის საზოგადოება, რომელიც შეჩვეულია, რომ იქ, სადღაც მოსკოვში ვიღაც რაღაცას წყვეტდა. ეს სადღაც ზემოთ ხდებოდა და ჩვენ ხომ არ გვაქვს დემოკრატიული გამოცდილება, სახელმწიფოებრიობის გამოცდილება, რომ მე თვითონ ვირჩევ ჩემს ხვალინდელ დღეს, ვირჩევ ხელისუფლებას და ამ გზით ჩემს ხვალინდელ ღირებულებებს და ა.შ. 

ამიტომ ასეთი მიდგომაა ხალხში, რომ გაივლი და გეტყვიან, - ოჰ, მოიცა რა, მაინც ხომ იცი სხვანაირად გადაწყდებაო. ჩემი აზრით, ეს არის ცალსახად საბჭოური აზროვნების გადმონაშთია. 

- ასეთ ცნობიერებას თავს რამდენად ვაღწევთ, მაგალითისთვის, ბოლო რამდენიმე არჩევნები წინებთან შედარებით გაცილებით დემოკრატიული იყო...

- გეთანხმებით, 2012 წლის არჩევნები შედარებით დემოკრატიული იყო. ფაქტია, რომ ხელისუფლების შეცვლა არჩევნების გზით მოხდა და ეს ძალიან დიდი ნახტომი იყო. რასაკვირველია, ძველ გადმონაშთებს თავს ვაღწევთ, მაგრამ ეს ძალიან ნელი პროცესია.

მაინც ვფიქრობ, რომ აქ თაობების პრობლემაა. ახალგაზრდა თაობა, რომელიც საბჭოური აზროვნებით მოწამლული არ არის, ჯერ მაინც ისეთ ასაკშია, რომ არჩევნებს დიდად სერიოზულად არ უყურებს. აი ეს თაობა იმის სერიოზულად გაცნობიერებას რომ დაიწყებს, რომ თვითონ არის ეს სახელმწიფო, თვითონ არის ეს სოციუმი, თავად ქმნის საკუთარ ხვალინდელ დღეს, მიმაჩნია, რომ ამის მერე უფრო გვექნება რეალური პროგრესი. 

ამიტომ, რასაკვირველია, მოჯადოებულ წრეს ნელ-ნელა ვაღწევთ თავს.

- რამდენად გაცნობიერებული აქვთ სხვადახვა თაობის წარმომადგენლებს საარჩევნო ურნასთან მისვლის აუცილებლობა?

- მიმაჩნია, რომ სათანადოდ გაცნობიერებული არ აქვთ. ამაზე თუნდაც ის მეტყველებს, რომ ძალიან ხშირად დაბალი აქტივობაა. გულის სიღრმეში მაინც თვლიან, რომ მოიცა, მაინც ის მოიგებს არჩევნებს, ვინც უნდა მოიგოსო. სახეზეა ნიჰილისტური დამოკიდებულება. 

საერთოდ, ამის საფუძველი კიდევ იცით რა არის? შეგრძება არ გვქვს, რომ მე ვარ პერსონა, მე ვარ სახელმწიფო, მე ვერ საზოგადოება, სამოქალაქო საზოგადოება, ამის გაცნობიერება-შეგრძნება არ გვაქვს. 

და მაინც მგონია, რომ ვინც არჩევნებზე ჯერ კიდევ აქტიურად დადის, ეს მაინც საბჭოური თაობაა და მათ ეს მომენტები დიდად არ ესმით, არც აწუხებთ. 

- რამდენად მართებულ არჩევანს აკეთებენ საქართველოს მოქალაქეები არჩევნებზე?

- სწორი არჩევანი რომ გააკეთო ადამიანმა, ეს კიდევ სხვა თემაა. ანუ აქ უკვე უნდა იცნობდე საარჩევნო პროგრამას, გამოცდილება უნდა გქონდეს, თუ როგორ უნდა იქცეოდეს პოლიტიკოსი და ჩვენ ხომ არაფრის გამოცდილება არ გვაქვს. მე არ მინდა სულ ასე ტოტალურად შეურაცხყოფა ვაყენო ერს, მაგრამ ჩვენ მართლა არაფრის გამოცდილება არ გვაქვს. არ ვიცით ეს ყველაფერი.

ჩვენ ვუყურებთ დებატებს ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ვუყურებთ წინასაარჩევნო კამპანიას საფრანგეთში, გერმანიაში, მაგრამ ამ ყველაფერს ვუყურებთ მხოლოდ ტელევიზიით. ეს გამომუშვებული უნარ-ჩვევები რომ შემოვა და დაინერგება, უკვე სხვა რეალობა გვექნება. ვინც იქ ცხოვრობს, ისინი ამ პროცესს ალბათ სხვანაირად უყურებენ, მათში ეს ყველაფერი უკვე გაცნობიერებულია. 

ჩვენ არ გვესმის, არ გვაქვს ამ ყველაფრის გამოცდილება და, აქედან გამომდინარე, პატარა, იაფფასიან ტყუილებზე ვართ დამოკიდებული. ყველა ბევრს გვპირდება, რაღაცას აკეთებს, რაღაცას ვერა, გატყუებს კიდეც, მერე სულ მიდის იმედგაცრუებები და ა.შ.

საბოლოო ჯამში, ალბათ, ვერც სწორ არჩევანს ვაკეთებთ. 

იცით რა არის, ალბათ, მკვეთრი ეკონომიკური ნახტომები ჩვენ ქვეყანაში ვერ იქნება, რთული ქვეყანა ვართ გამოხატული სიღატაკით. 2003 წლის შემდეგ ჩვენ ყველამ რეალურად ჭაობიდან ამოსვლა დავიწყეთ. მაგრამ ხომ შეიძლება ღირებულებებზე მაინც გავაკეთოთ სწორება, ორიენტაციებზე... 

მოვუსმინოთ პოლიტიკოსს და მივხვდეთ, თუ რამდენად საღია მისი აზროვნება, რამდენად მოწამლული არ არის რაღაც ქვეტექსტებითა და არაფრისმთქმელი იდელოგიებით. აქ მაინც უნდა იყოს საღი დამოკიდებულება მიმდინარე პროცესებისადმი. კიდევ რამდენად პოპულისტურია პოლიტიკოსების დამოკიდებულება ამ ყველაფრისადმი. 

ამიტომ ძალიან რთულა ჩვენნაირ ქვეყანაში აირჩიო ხელისუფლება და მერე არ ინანო.  

- განვლილი 20-25 წლის განმავლობაში ჩვენ ეს გამოცდილება არ უნდა შეგვეძინა, ის რაზეც თქვენ გაამახვილეთ ყურადღება?

- როგორ გვექნებოდა? ეს დაახლოებით იმას ჰგავს, ვაკანსიებზე სივის რომ გზავნი, ესაჭირებოდათ 25 წლამდე თანამშრომელი, 15-წლიანი გამოცდილებითო. ეს ხომ არასერიოზული დამოკიდებულებაა. ანუ როგორ უნდა გვქონოდა ეს გამოცდილება. 

საბჭოეთში აბსოლუტურად ვინ ვის ეკითხებოდა? იქ ერთი იდეოლოგია, პარტია იყო და რაღაცები ამ გზით წყდებოდა. დასაველთმა ეს გზა გაცილებით ადრე გაიარა. ჩვენ ახლა ნელ-ნელა გავდივართ ამ გზას. მერე ამ ჩვენმა ჩამოუყალიბებელმა სამოქალაქო საზოგადოებამ, მუდმივმა დაპირისპირებებმა, ამ რაღაც არქაულმა ადამიანმა ჩვენში იმძლავრა. ამ ყველაფერმა გავაჩვენა, რომ ჩვენ როგორც ერს, როგორც საზოგადოებას, სოციუმს ძალიან ბევრი სასწავლი გვაქვს, რომ თანამედროვე სამყაროში ვიყოთ აბსოლუტურად შემდგარი ადამიანები, სახელმწიფო, რომელიც არსებობს, როგორც რაღაც ღირებულებებზე მდგარი სახელმწიფო. 

- რა ფაქტორები ხელს შეუწყობს ამ განვითარების პროცესს?

- აქ უნდა იყოს მედიის ძალიან დიდი ჩართულობა, ოპოზიციური მედია განსაკუთრებით უნდა აქტიურობდეს. ყველა ხელისუფლებას ოპოზიციური მედია თვალში ეჩხირება. სამწუხაროდ, ამას ყოველთვის აქვს ადგილი. არასამთავრობო ორგანიზაციების აქტივობა უნდა იყოს გამოხატული. ინფორმირებას განსაკუთრებული დატვირთვა გააჩნია.

უნდა დაიწყოს იმის სწავლება, რომ შენ ხარ შენი სახელმწიფო, შენი გადასაწყვეტია, შენი ქვეყანა რა ღირებულებებსა და ორიენტაციებზე წავა. აი ეს ყველაფერი თითოეულ მოქალაქეს უნდა ესმოდეს, რომ თვითონ წყვეტდეს თავის ბედს, ამის გადამწყვეტი თვითონ ეს პიროვნებაა და სხვა არავინ. ეს უმთავრესი ფაქტორია, ანუ არამარტო აირჩიო ხელისუფლება, არამედ პასუხი მოსთხოვო მას. 

ჩვენ ვიცით, გაცილებით შემდგარ ქვეყნებში რა ხდება ამ თვალსაზრისით. მაგალითად, პარიზში, როდესაც რაღაც კანონი არ მოსწონდათ, ლამის მთელი ქალაქი ინგრეოდა. ამ დროს  ჩვენთან შედარებით ყველა თვალსაზრით მაღალ დონეზე ცხოვრობენ. 

აქ სწორედ ეს მომენტია, რომ მე ვარ ეს სახელმწიფო და რომ მე აგირჩიე, მევე მოგთხოვ პასუხს ყველაფრისთვის. ეს ფაქტორები ჩვენთან ძალიან მნიშვნელოვანია. უკვე შემდგომში სხვადასხვა ხელისუფლებამ ზუსტად უნდა იცოდეს, რომ მას საზოგადოება არაფერს არ აპატიებს. 

- რამდენად ასრულებს ამ კონტექსტში ქართული პოლიტიკური ელიტა, მათ შორის წინასაარჩევნოდ გაცემულ დაპირებებს?

- სამწუხაროდ, არ ასრულებენ და შეიძლება ვთქვათ, რომ საერთოდ არ ასრულებენ. რაღაცას ჯახირობენ, მაგრამ გაცემულ დაპირებებს, როგორც წესი, ივიწყებენ. ეს ჩვენი რელობაა და ისევ საზოგადოების ბრალია. ამიტომ ჩვენ უნდა მოვთხოვოთ. ჩვენ ხომ ქართველები ისეთი ტიპები, ნატურით კონფორმისტები ვართ. არ ვიცი, შეიძლება ეს მართლაც პოსტსაბჭოთა აზროვნების გადმონაშთია. 

წარმოიდგინეთ, ადამიანი ერთიI ხელისუფლების წინააღმდეგ იბრძვის უფლებებისთვის, ღირებულებებისთვის და მეორე ხელისუფლების სათავეში მოსვლის დროს ხდება კონფორმისტი იგივე მავნე, მანკიერი ქმედებებისადმი, რის წინააღმდეგ მანამდე იბრძოდა. ანუ გამოდის, ღირებულებებზე გათვლილი, სამოქალაქო საზოგადოება კი არ ვარ, აზროვნება კი არ მაქვს ასეთი სახელმწიფოებრივი, რეალურად ვარ ერთი პატარა, ჩემს ჯიბეზე ორიენტირებული  ადამიანი, რომელიც ამ იდეებსა და იდეალებს კარგად ვიყენებ. აი ეს არის ჩვენი პრობლემა. 

როცა მივხვდებით, რომ თვეზე, წელიწადზე და თუნდაც ორ წელიწადზე გათვილილი რაღაც მომგებიანი პოზიცია, რომ კონფორმისტი ვიყო (რაღაც კარგი სახლი ვიყიდო, კაი ვსვა და ა.შ.) საბოლოო ჯამში ისევ აღატაკებს ჩემს შთამომავლობას, უკვე ნულიდან დავიწყებთ, აბსოლუტურად ღირებულებებზე დავდგებით და არა იმაზე, რომ ოღონდ მე ვიყო კარგად და ყველა დანარჩენს ჯანდაბამდის გზა ჰქონია.

ჩვენ მომავალზე, შთამამოვლობაზე, შვილიშვილებზე ვიფიქროთ, რადგან ქვეყნები სხვანაირად არ შენდება, ვერ ვითარდება.

- რატომ არ არის სათანადო კავშირი პოლიტიკურ ელიტასა და საზოგადოებას შორის?

- არ ვიტყოდი, რომ აქ დამნაშავე მარტო ხელისუფლებაა. აქ ცალსახად დამნაშავეა საზოგადოებაც. ჩვენი რეალობა როგორია - ავირჩიე ხელისუფლება და ახლა წავალ დავიძინებო. ხომ ავირჩიე (ნაციონალები თუ ოცნება), რა მნიშვნელობა აქვს ვინ, ახლა წავალ, რადგან ის ჩემი ნდობით აღჭურვილი ტიპია, რაღაც კარგი იდეებზე ლაპარაკობს და მისთ. ამიტომ მივდივარ და ვიძინებ. 

მანაც ზუსტად იცის, რომ მოვა თუ არა ხელისუფლებაში, შენ მაშინვე დაიძინებ. რადგან მანაც კარგად იცის ამ მოცემული სოციუმის ფსიქიკა, რომ აქ სამოქალაქო საზოგადოება არ არსებობს. სამოქალაქო საზოგადოებას გამოღვიძებული ინდივიდები ქმნიან. ადამიანები, რომლებიც ამ ყველაფერში საკუთარ როლს აცნობიერებენ. და ეს არის ორმხრივი პრობლემა. რადგან ის სახელმწიფო ჩინოვნიკებიც ამ სოციუმიდან გამოდიან, ისინი ხომ უცხოპლანეტელები არ არიან. ეს მიზეზშედეგობრივი ურთიერთკავშირია, ჯაჭვი, რომლის მართვა ისევ სოციუმიდან უნდა დაიწყოს. ეს ცვლილებები სწორედ სოციუმის გამოღვიძებიდან უნდა დაიწყოს. 

- სამოქალაქო გამოღვიძების არსებული ტემპი რამდენად მისაღებია?

- ჩემთვის პირადად ეს ტემპი დამაკმაყოფილებელი არ არის. საჭიროა ინსტიტუტების გაძლიერება (მათ შორის არასამთავრობოების), ლექციების ჩატარება, განათლების სისტემის, სკოლების შეცვლა, სხვადასხვა ინსტიტუტების ჩართულობა, ისევ საჯარო ლექციები, შეხვედრები და ა.შ.

ზოგადად, ინტელექტუალური გამოღვიძება უნდა დაიწყოს და ძალიან დიდი სამუშაო არის ჩასატარებელი. არსებული სურათი დამაკმაყოფილებელი არ არის. 

მერაბ მამარდაშვილის ფილოსოფიის ინსტიტუტი ჩვეულებრივი არასამთავრობო ორგანიზაციაა, არანაირი ხელშეწყობა არ არის სახელმწიფოსგან და ვიცი, რომ არც არავის აქვს მსგავსი ხელშეწყობა. გარდა იმ რაღაც ლოკალური ჯგუფებისა, რომლებიც გრანტებზე სხედან და პატარა ღონიძიებებს აწყობენ. 

ამიტომ სახელმწიფოს მხრიდან ამ ინტელექტუალური გამოღვიძების მიმართ არანაირი ინტერესი არ არის. აქ რელიგიური ფაქტორიც უარყოფით როლს ასრულებს. ჩემდა სამწუხაროდ, რადგან ეს სულაც არ მიხარია. რელიგია ისევ მორჩილებას, დათმობას, გაჩუმებას ქადაგებს და, აქედან გამომდინარე, ამ მოცემულობაში ვცხოვრობთ, როგორც სახელმწიფო.

- ახლანდელი წინასაარჩევნო კამპანია რა შთაბეჭდილებას ტოვებს?

- პირადად ჩემთვის, ეს წინასაარჩევნო კამპანია გამოღვიძებულია წინასთან შედარებით, უფრო დახვეწილია. პოლიტიკოსები ცდილობენ, რომ უფრო პასუხისმგებლიანი დაპირებები გასცენ, სიტყვებს შედარებით მაინც ჰაერში არ ისვრიან, ადრე მთვარესა და კოსმოსს რომ გვპირდებოდნენ. 

ახლა მთავარია, თვითონ  არჩევნების პროცესი როგორ ჩაივლის. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. თვითონ საზოგადოების ჩართულობას რაც შეეხება, დედაქალაქი, წამყვანი ქალაქები აქტიურად ჩართულია ამ პროცესში. რეგიონებში დანამდვიულებით ვერ გეტყვით რა ხდება და, რეალურად, ეს ყველამ უნდა მოინდომოს, სხვაგვარად არაფერი გამოვა.

ჩვენ უნდა გამოვიდეთ იმ პოზიდან, რომ აი საწყალ ადამიანს ვინ რას ეკითხება? მსხვერპლის სულელური პოზიდან უნდა გამოვიდეთ! დიახ, მე მეკითხებიან, მე ვარ სახელმწიფო, მე რიგითმა მოქალაქემ უნდა გადავწყვიტო, ჩემი ქვეყნის მომავალი როგორი იქნება.

- ახსენეთ ღირებულებებისა და ორიენტაციების არჩევის აუცილებლობა, რა არჩევანის წინაშე დგას ქართული საზოგადოება, რომ პროგრესის გზით იაროს?

- დღეს ორი, ძალიან რადიკალური პოლუსია. საქართველოში ვერც ერთი პარტია სრულფასოვნად დასავლური ღირებულებების მატარებელი ვერ იქნება, რადგან იქამდე კიდევ ცნობიერების წინსვლაა საჭირო. რატომ არის დასავლეთი პროგრესული? იმიტომ, რომ ჩვენ ვიცით იქ ადამიანის უფლებების მხრივ რა დონის წინსვლაა, რამდენად დაცულია მოქალაქე, რამდენად უკეთესი ცხოვრებაა, ადამიანი რამდენად ღირებულია და ა.შ.

ანუ რა არის ღირებულება, როდესაც წინა პლანზე ადამიანი არის წამოსული;  როდესაც ადამიანია მნიშვნელოვანი და არა იდეა, რაღაც თეორია და ა.შ. დასავლურმა სივრცემ ეს შეძლო, ამიტომ მელი მსოფლიო სწორედ იქით გარბის. და არიან მეორე მხარეზე საბჭოეთზე მეოცნებენი, სადაც ერთმანეთში არეულია საბჭოეთი,  ქართული ტრადიციები და სრულიად გაურკვეველი წარსული. მე ამას ცალსახად სიბნელეს დავარქმევდი.

ამ ორ პოლუსს შორის ჯერ კიდევ ბრძოლა მიმდინარეობს. იმიტომ კი არა, რომ ამას პოლიტიკოსები ქმნიან. ამას ისევ საზოგადოებრივი ცნობიერება ქმნის. ანუ პოსტსაბჭოთა ცნობიერება ეძებს ნაცნობს, ანუ ისევ საბჭოურს... და ის ახალი თაობა, პროგრესული თაობა ხვდება, რომ ასე ცხოვრება აღარ შეიძლება. რომ სამყაროში ახალი გამოწვევებია და ცხოვრებასთან ახლებური მიმართება უნდა იყოს.